در دنیایی که رسماً اعلام میشود جنگهای بعدی نه برای به دست آوردن خاک و نفت و سوخت و انرژی که به خاطر آب خواهد بود. باید به این موضوع توجه داشت که هدردادن هر قطره آب به منزله از بین رفتن یک فرصت طلایی برای ساختن فرداست.
در حال حاضر در تمام کشورهای دنیا برنامههای ویژهای در جهت حفظ منابع آبی در دستور کار قرار دارد. تا جایی که حتی فاضلابها تصفیه شده و دوباره در بخشهای مختلف به چرخه مصرف باز میگردند.
در چنین شرایطی در ایران هنوز برنامه مشخصی برای استفاده از آبهای روان وجود ندارد، چه برسد به پسابها و فاضلابها.
با اینکه اکثر استانهای ایران با پدیده خشکسالی و کمآبی دست و پنجه نرم میکنند، باید برای استفاده از نزولات آسمانی و حفظ آبهای حاصل از بارشها در فصول مختلف طرح و برنامهای مدون در دستور کار قرار گیرد.
این یک حقیقت است که مهار و انحراف روانآبهای سطحی و سیلاب روی پهنه سطحی زمین به منظور حفاظت و توسعه منابع طبیعی و بهبود کمی و کیفی منابع طبیعی زیرزمینی امری اجتنابناپذیر است.
آمارها نشان میدهند در پاییز و زمستان امسال بارشهای خوبی در اکثر استانهای کشور رخ داده است. به خصوص در مناطقی مثل خراسان جنوبی، سیستانوبلوچستان، هرمزگان، کرمان و یزد و استانهایی که به شدت با خشکسالی درگیر هستند، اما هرگز کاری برای مهار روانآبها صورت نگرفته و اگر روانآبها به سیلاب تبدیل نشده و خساراتی در پی نداشتند، در عوض در چشم به هم زدنی این همه ثروت از بین رفت و هیچ شد.
نباید فراموش کنیم که خشکسالیهای چندین ساله کمر کشاورزان را شکسته و باعث مهاجرت بخش زیادی از روستاییان به شهرها یا حاشیههای آن شده است.
مسئولان بخش کشاورزی، آب و منابع طبیعی بر این باورند که با توسعه و احداث سازههای آبخیزداری، سامانههای تغذیه مصنوعی، سدها و بندها با هدف مهار روانآبها میتوان بخش زیادی از مشکل کمآبی و هدر رفت آب در استانها را برطرف کرد.
البته اینها فقط باور آنهاست و در حرفها نیز چنین عنوان میشود که همه احساس مسئولیت کرده و وظیفه خود میدانند نسبت به مهار روانآبها، اجرای طرحهای آبخیزداری، صرفهجویی در مصرف بیرویه آب در بخش کشاورزی و انجام طرحهای پیشرفته و سیستمهای آبیاری نوین هیچ کمکاری صورت نگیرد، اما در عمل میبینیم حتی یک قدم کوچک هم برای عملی شدن حرفها برداشته نمیشود.
به عنوان مثال فقط در خراسان جنوبی، حجم روانآبها سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب است که به گفته مسئولان منابع طبیعی و آبخیزداری این استان تنها ۸۰ میلیون مترمکعب آب مهار میشود. آن هم در منطقهای که هر قطره آب حکم طلا دارد. خراسان جنوبی مشتی است که نشانه از خروار است.
اگر از بیتوجهی به حفظ و مدیریت روانآبها فاکتور بگیریم، به موضوع مهمتری میرسیم و آن هم آلوده کردن همین آبهای موجود است. به استناد گزارشها، با توجه به وضعیت آب و هوایی و تغییرات آن در ایران، سالانه حجمی معادل ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب سطحی با ضریب تغییرات ۳۰ درصد وجود دارد. آبهای سطحی در حوزههای آبریز متعدد و پراکنده جریان داشته و رودخانههای پرآب و دائمی از میان شهرها یا از حاشیه آنها عبور میکنند. در اثر توسعه شهرها و عدم توجه به مسیر طبیعی رودخانهها و مسائل زیستمحیطی آنها تغییرات کیفی و آلودگی در آب رودخانهها رخ داده که همواره رو به رشد است.
به هر حال پاییز و زمستان امسال هم به پایان رسید و استانهای ایران میمانند و چالش کم آبی که هر روز شرایط را سختتر و سختتر میکند.
کاش مسئولان و متولیان امر، برنامههایشان در رابطه با انجام پروژههای آبخیزداری و میزان حفظ آبهای روان و همچنین راههای جلوگیری از آلوده شدن آبهای موجود و بازگشت پسابها و فاضلابها به چرخه مصرف را ارائه میدادند تا با مقایسه عملکرد سالانه آنها مشخص شود چقدر کار کرده و تا چه حد به اهداف پیشبینی شده، رسیدهاند.